Rozmowa z abp Stanisławem Gądeckim, przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski:

KAI: Ksiądz Arcybiskup wraca z pięciodniowej wizyty Iraku, gdzie odwiedził prześladowanych chrześcijan. Skąd ta niespodziewana wizyta?

Abp Stanisław Gądecki: Moja wizyta w Iraku odbyła się z inspiracji Konferencji Episkopatu Polski oraz ks. Waldemara Cisły, dyrektora Sekcji Polskiej Papieskiego Stowarzyszenia Pomoc Kościołowi w Potrzebie. Celem wizyty było przede wszystkim wyrażenie solidarności z tamtejszymi uchodźcami, z prześladowanymi chrześcijanami w Iraku, także wsparcie ich od strony materialnej. Warto przypomnieć, że wcześniej, w sierpniu ub. roku Episkopat podjął inicjatywę zbiórki dla chrześcijan z Bliskiego Wschodu.

Irak zobaczyliśmy głównie z perspektywy Irbilu na północy kraju, w irackim Kurdystanie i Bagdadu, stolicy państwa, gdzie miałem okazje spotkać się m.in. z katolickim patriarchą Babilonii obrządku chaldejskiego, Louisem Raphaelem I Sako, zwierzchnikiem Kościoła chaldejskiego oraz uczestniczyłem w konsekracji dwóch chaldejskich biskupów. Przelecieliśmy też samolotem nad terenami Państwa Islamskiego (ISIS). Szczęśliwie się to udało, choć czasami islamiści ostrzeliwują nawet kursowe samoloty, a takim lecieliśmy.

KAI: Jaka jest sytuacja chrześcijan w tym kraju objętym wojną?

- To prawdziwa tragedia. W praktyce Kościół usuwany jest ze swoich pierwotnych terytoriów, a jego wierni zmuszani są do ucieczki. Bardzo często decydują się na wyjazd za granicę. Do niedawna 20% z ok. 30-milionowej ludności Iraku stanowili chrześcijanie, w większości należący do Kościoła chaldejskiego. Teraz chrześcijanie stanowią tam tylko 0,2%. Kościół jednak towarzyszy swym wiernym, za uciekinierami idą księża i siostry zakonne. Liczba wygnanych jest obliczana na 120-130 tys. osób. Są to chrześcijanie, którzy zostali wyrzuceni przez ISIS z terenów Mosulu i północnego Iraku. W obozach jest ich teraz nieco mniej, gdyż mają one charakter przejściowy. Wygnańcy starają się znaleźć pracę i jakieś nowe miejsce do życia, bądź emigrują. Sytuacja jest dramatyczna.

Ludzie ci zostali wypędzeni w sposób iście perfidny. Islamiści, bojownicy ISIS, po wejściu do miejscowości, gdzie żyli chrześcijanie, najpierw przeprowadzali spis mieszkańców i zapewniali, że nikomu nic się nie stanie. Po dwóch dniach wszystkich spędzili do meczetu. Następnie postawiono trzy warunki: konwersja na islam, 8 tys. dolarów podatku miesięcznie, albo ścięcie. Kto mógł, ten uciekał.

Po zajęciu przez islamistów pozostały całe opustoszałe wioski, wiele opuszczonych kościołów już zburzono, choć były to nieraz zabytkowe budowle sprzed kilkunastu wieków. Dodać należy, że ludzie ci w ostatnich latach, w trakcie działań wojennych w Iraku, byli już kilkakrotnie zmuszani do ucieczki i opuszczenia swych domów. Uchodźcy są więc zdesperowani, tym bardziej, że zazwyczaj są to rodziny wielodzietne, nieraz z kilkunastoma dziećmi.

Dodatkową perfidią stosowaną przez radykałów islamskich były telefony do wypędzonych, gdy znajdowali się oni już w obozach. Telefonujący zawiadamiali, że ich domy zostały przejęte, pieniądze i kosztowności przekazane w połowie na Państwo Islamskie, a w połowie skradzione dla siebie. To dodatkowa udręka psychiczna. Siostry zakonne dostawały telefony od tych, którzy zagarnęli ich klasztory, informujące, że świetnie się im tam mieszka.

KAI: Ksiądz Arcybiskup odwiedził kilka z tych obozów?

- Po przybyciu do Irbilu udaliśmy się do trzech obozów w okolicy. Gdy ludzie uciekają, zazwyczaj gromadzą się przy kościołach. Siadają dookoła świątyni i czekają na pomoc, którą księża starają się dla nich zorganizować.

Najpierw przybyliśmy do obozu prowadzonego przez ks. Douglasa Dawooda. Trafiliśmy na moment, kiedy przywożono mieszkalne kontenery. W obozach, na początku, uciekinierzy żyją w wielkim stłoczeniu w namiotach z folii, obecnie zakupywane są dla nich kontenery, do których stopniowo przenoszą się całymi rodzinami, nieraz po dwie rodziny w jednym kontenerze.

Było ciemno, ale całe rodziny stały i usiłowały całować nas po rękach. Było to wzruszające, ale jednocześnie żenujące odczucie. Wszyscy dziękowali Polakom za pomoc. W jednym z obozów zawieszono nawet logo polskiej Konferencji Episkopatu i polskiej sekcji Papieskiego Stowarzyszenia Pomoc Kościołowi w Potrzebie. Duża część pomocy, jaką otrzymują uchodźcy w tych obozach, pochodzi ze zbiórki zorganizowanej przez nasz episkopat, a przekazanej im za pośrednictwem Kościoła w Potrzebie. Jeden taki kontener kosztuje ok. 4 tys. zł.

KAI: Jak wygląda życie w takim obozie?

- Obóz jest dość dobrze zorganizowany. Mieszka w nim ponad 200 rodzin. Są to ludzie dobrze się znający, gdyż uciekano całymi wioskami. W kilku kontenerach znalazła miejsce szkoła, gdzie dzieci uczą się języków, obsługi komputerów, muzyki. Szkoła odgrywa tam olbrzymią rolę, gdyż jeśli przez jakiś czas dzieci te nie miałyby nauki, zdziczałyby i na tym skończyłaby się ich edukacja. W innym kontenerze rzędem stały pralki. Przed każdym kontenerem znajdowała się niewielka kuchenka na gaz, na której każda rodzina przyrządza sobie posiłki z tego, co otrzyma.

Na terenie obozu jest też kościół, gdzie toczy się życie religijne, i to kilku wspólnot katolickich różnego rytu. Kiedy tam zaszliśmy, akurat ćwiczyła schola, a później następna, i to na całkiem dobrym poziomie. W piątek kościół jest udostępniany syryjczykom, w sobotę maronitom, w niedzielę celebrują chaldejczycy. Wspólnoty te wykorzystują go w wielkiej zgodzie.

Dostrzegliśmy też, że ks. Douglas, aby zachować porządek, wprowadza tam pewien wojskowy dryl. Jest to postać o niezwykłej i dramatycznej historii.

KAI: Kim jest ks. Douglas?

- Ks. Douglas wcześniej był amerykańskim komandosem, który później, jako proboszcz w Bagdadzie, został porwany przez terrorystów. Przetrzymywano go 10 dni. Zawiązano mu przepaskę na oczach, aby nie mógł nic widzieć i przez cztery dni nie dano ani kropli wody. Co chwila za to przykładano mu broń do skroni, którą rozpoznawał - jako dawny żołnierz - po sposobie ładowania. Młotkiem złamano mu nos, wszystkie żebra i kręgosłup. A kiedy udało mu się odzyskać wolność, przez siedem miesięcy składano go w szpitalu w Turynie. Później wrócił do Iraku, by pomagać innym. Mimo dramatycznych przejść, cechuje go wielka pogoda ducha.

KAI: Jaki dalszy los czeka tych uchodźców?

- Uciekający nie dostają wizy Schengen, dlatego z Iraku przenoszą się - zazwyczaj przez Jordanię i Liban - do Kanady, USA czy Australii. Obawiam się, że tam ulegną z czasem procesowi sekularyzacji i przesiąknięcie kulturą Zachodu niekorzystnie odbije się na ich religijności, gdyż są to ludzie bardzo pobożni.

Dla tych jednak, którzy decydują się na pozostanie, miejscowi biskupi starają się wynająć jakieś pokoje na tymczasowe mieszkanie. Kościół płaci czynsz za małe mieszkania, aby uchodźcy mogli gdzieś się schronić i żyć w bardziej ludzkich warunkach.

KAI: Na ile w tej okolicy daje się odczuć bezpośrednie działania wojenne?

- W Kurdystanie są obecne liczne posterunki, ale atmosfera jest dość spokojna. Wojskom irackim udało się odsunąć siły ISIS z 40 do 130 kilometrów od Irbilu. Jest on stolicą Kurdystanu, który jest regionem Iraku, ale objawia też pewne cechy odrębnego państwa. Jest to miasto, które z uwagi na region bogaty w złoża ropy miało stać się swego rodzaju Dubajem. Teraz położyło na nich rękę Państwo Islamskie. Rozpoczęto budowę licznych wieżowców, jednak nie zdążono ich dokończyć. Stoi tam więc wiele wielopiętrowych, betonowych szkieletów niedokończonych bloków. Są też dzielnice bogate w stylu amerykańskim, holenderskim, włoskim. Jest tam też rodzaj ciekawego starożytnego zamku, coś jakby Malbork, tylko że z gliny, który - jak twierdzą - ma za sobą ok. 6 tys. lat historii.

KAI: Jak wygląda sytuacja polityczna, na ile państwo irackie sobie radzi?

- Nie radzi sobie z eskalacją konfliktu, z jakim mamy do czynienia od lata ubiegłego roku. Jednym z jego powodów jest dawanie pierwszeństwa szyitom, którzy piastują najwyższe urzędy. Tylko jedno ministerstwo jest w rękach sunnitów. Sunnici czują się upokorzeni, dlatego niektórzy z nich wspierają ISIS. Miejscowi mówią ponadto, że obecna wojna jest sterowaną z zewnątrz próbą osłabienia wszystkich państw tego regionu, gdyż walka między nimi ma zapewnić większe bezpieczeństwo Izraelowi. Czy to prawda, nie da się stwierdzić po tygodniowej wizycie.

Istnieją też ekonomiczne przyczyny utrzymywania konfliktu. Wojna zawsze jest świetnym interesem dla wszystkich prowadzących handel bronią. Przedstawiciel miejscowych władz powiedział mi w rozmowie, że przed laty jako żołnierz brał udział w wojnie iracko-kuwejckiej i wówczas wojska irackie dostały broń z czasów II wojny światowej, która była już mało skuteczna, ale można ją było dobrze sprzedać.

Tamtejsza wojna niesie ze sobą też duże możliwości sprzedaży wielkich ilości ropy. ISIS zagarnęło region między Bagdadem a Kurdystanem, wiele szybów naftowych. Mając ropę i sprzedając ją, zarabiają na tym - jak powiadają - ok. 3 mld dolarów dziennie. Stać więc ich na każdą broń.

Kiedy obserwowałem ludzi lecących ze mną samolotem do Irbilu, łatwo można było dostrzec, że część z ich udaje się tam właśnie w tego rodzaju interesach. Podobnie w drodze powrotnej widać było ludzi brodatych z ogolonymi głowami, którzy sprawiali wrażenie ludzi po obozach szkoleniowych ISIS. To smutne, że ta ideologia znajduje swoich wyznawców na Zachodzie, choćby wśród młodych Niemców. Przypuszczam, że są to ludzie wyprani z chrześcijańskiej wiary, żyjących bezideowo. W takiej sytuacji jakakolwiek absurdalna, a prosta idea, porywa umysły zindoktrynowane.

KAI: Konflikt ten ma także podłoże religijne...

- Jest to klasyczny przykład tego, jak religia może być wykorzystana do celów politycznych, w tym wypadku przez fundamentalistów islamskich. Iraccy chrześcijanie zwracali mi uwagę, by jednak rozróżniać między muzułmanami, którzy na tych terenach żyli od 1300 lat wspólnie z chrześcijanami, a islamem. Chrześcijanie lepiej czy gorzej koegzystowali tu z muzułmanami przez wieki we względnym spokoju. Jeden z chaldejskich biskupów z Iranu powiedział mi np., że żył tam przez 17 lat za szacha, później za Chomeiniego i po nim, cały czas chodził po ulicach w sutannie i nigdy nie spotkała go żadna przykrość.

Natomiast zupełnie czym innym jest islam w wykonaniu fundamentalistów z ISIS, którzy jednoznacznie odwołują się do koranicznych przepisów o mieczu. Są święcie przekonani, że Koran pozwala na używanie przemocy, a nawet ją nakazuje wobec niewiernych. I w najbardziej dziki i okrutny sposób to realizują.

Medytując nad tym, doszedłem do wniosku, że papież Benedykt XVI miał rację w swej słynnej wypowiedzi w Ratyzbonie. To, co widzimy dziś, jest dalszym ciągiem cyklu nadużywania religii, które rozpoczęło się w VII wieku i postępowało poprzez Afrykę i kolejne tereny okupowane przez islam. Jest to islam fundamentalistyczny, godny potępienia i nieludzki.

KAI: A jak Ksiądz Arcybiskup postrzega przyszłość chrześcijan w Iraku?

- Niestety duża cześć chrześcijan uda się za granicę, co podetnie korzenie chrześcijaństwa na Bliskim Wschodzie. Ale żywię nadzieję, że - gdy tylko ISIS zostanie pokonane - część z nich powróci. Nie jest możliwe, aby USA, które w ciągu tygodnia obaliło panowanie Saddama, nie było w stanie w ciągu kilku lat pokonać tego przeciwnika, razem z obecną, nieudolną koalicją.

KAI: Państwo Islamskie wspierają również ochotnicy z krajów zachodnich...

- W Niemczech zapowiadają procesy przeciwko ludziom pochodzącym z tego kraju, którzy należą lub wspierają islamskie organizacje terrorystyczne. Będą oni oskarżeni o przestępstwa wojenne. Władze krajów zachodnich starają się robić wiele, aby zniechęcić młodych do angażowania się w działania terrorystów, ale jak na razie nie przynosi to efektów. Niestety - jak już powiedziałem - wielu młodych ludzi na Zachodzie jest bezideowych, dlatego nawet najprostsza i nieludzka idea ich porywa.

KAI: Kolejnym etapem podróży był Bagdad.

- 5 i 6 lutego byliśmy w Bagdadzie i uczestniczyliśmy w święceniach dwóch biskupów pomocniczych patriarchatu chaldejskiego. Zatrzymaliśmy się w hotelu otoczonym pancernymi wozami i wojskiem. Podobnie jak w wielu innych miejscach, aby się do niego dostać, trzeba przejść szczegółową kontrolę. Po Bagdadzie poruszaliśmy się w opancerzonych samochodach. Doświadczyłem tego po raz pierwszy w życiu. Podziwiałem sprawność kierowców, którzy przy ogromnych prędkościach przejeżdżali na sygnale zatłoczone ulice. Z przodu i z tyłu kolumny zabezpieczały nas wozy opancerzone. Było to dość interesujące przeżycie.

KAI: Ksiądz Arcybiskup był współkonskratorem nowych biskupów?

- Tak. Uroczystość odbyła się w katedrze chaldejskiej i w rycie tego Kościoła. Świątynia i dzielnica wokół niej zostały otoczone wojskiem. Na początku był obrzęd konsekracji, a później liturgia Mszy świętej. Wyświęceni zostali biskupi: Emanuel i Basilios. Ryt konsekracji biskupiej różni się od naszego. Np. na plecach leżącego krzyżem kandydata na biskupa kładzie się Ewangeliarz. Podczas konsekracji wszyscy biskupi nie trzymają nad konsekrowanym wyciągniętych dłoni, ale fizycznie nakładają je na konsekrowanego. Osobiście wręczyłem obu biskupom ręczne krzyże. Po każdej z czynności, np. przekazania pastorału, czy mitry chór wznosił radosny okrzyk w "beduińskim" stylu. W trakcie konsekracji śpiewano tradycyjne pieśni, a później w czasie liturgii mszalnej - współczesne.

KAI: Czy biskupi iraccy znają Polskę?

- W trakcie kolacji u patriarchy zgromadzeni biskupi dzielili się swoją wiedzą o Polsce. Bardzo ciekawie opowiadał o Polakach biskup z Kirkuku, dominikanin. Jego wspomnienia dotyczyły czasu II wojny światowej, gdy spotkał przebywających w Iraku żołnierzy gen. Władysława Andersa. Powiedział, że do dziś, gdy ktoś zachowuje się szarmancko w towarzystwie, wówczas ludzie mówią o nim, że ma obycie jak "Polak". Ponadto tenże biskup wspominał Polaków, którzy pracowali w Iraku w latach 70 i 80 XX w. Dopytywali się oni ciągle o księdza, ale nie było kapłanów z językiem polskim w regionie. Ujęty ich pobożnością, poprosił, by napisano mu całą liturgię Mszy św. fonetycznie. Nauczył się jej i później odprawiał im polską pasterkę i rezurekcję.

KAI: Czy nie jest potrzebne radykalne zaangażowanie wspólnoty międzynarodowej, w tym Polski, w pokonanie Państwa Islamskiego Państwa?

- Jak mówili mi moi iraccy rozmówcy, w Iraku cały czas rozgrywane są interesy różnych krajów, w tym wielkich mocarstw, a przede wszystkim światowego biznesu. Zwrócili mi uwagę na to, że gdy wybuchł przed prawie rokiem konflikt z Państwem Islamskim, to niespodziewanie na terenach, które obecnie okupują, pozostawiono olbrzymie składy nowoczesnej broni, a w bankach złoto. Teraz dżihadyści handlują ropą naftową po niskich cenach i znajdują wielu nabywców. Dociera tam cały czas broń i ochotnicy. To wszystko nie jest przypadkowe, ale zdaje się dobrze zaaranżowane.

KAI: Jak my, polscy katolicy, możemy wspomóc naszych braci chrześcijan w Iraku?

- Przede wszystkim odwiedzać ich. Bardzo sobie to cenią. Czują się opuszczeni, a kiedy się do nich przyjeżdża to wiedzą, że świat się nimi interesuje. Patriarcha Sako i biskupi bywali w Polsce z okazji obchodzonego w listopadzie Dnia Solidarności z Kościołem Prześladowanym. W marcu na zebranie plenarne Konferencji Episkopatu Polski przybędzie chaldejski arcybiskup Irbilu, Bashar Matti Warda i opowie nam o sytuacji w Iraku.

Kolejna niezbędna forma pomocy to modlitwa. Oni proszą o nią i sami się modlą bardzo gorąco. Doświadczyłem tego w seminarium duchownym w Irbilu. Kiedy wszedłem do kościoła, zobaczyłem jak żarliwie modliły się siostry dominikanki wypędzone przez dżihadystów z Mosulu z dziewięciu okolicznych klasztorów.

Trzecia sprawa to pomoc materialna. Nie domagają się jej natarczywie, ale są niezwykle wdzięczni, kiedy ją otrzymują. Jest bardzo ważne dla nich, gdy mogą np. przenieść się z namiotu do kontenera. Dlatego nasza pomoc jest tak ważna. Z Polski ofiarowaliśmy już 600 tys. euro i postaramy się ją kontynuować. W najbliższym czasie przygotujemy też list pasterski o prześladowaniu chrześcijan.

KAI: Co jeszcze możemy zrobić dla Irakijczyków?

- Ważna w tej sprawie jest rola mediów. Pisanie i nagłaśnianie informacji o tym, co się dzieje w Iraku, o prześladowaniach chrześcijan w tamtych rejonach. Trzeba to robić tak, by nie stało się to nudne i nie znieczulało opinii społecznej. Niestety, świadomość polskiego społeczeństwa o tym, co się tam dzieje, nie jest zbyt duża. Stąd celem mojej wizyty w Iraku było uczulenie moich rodaków w Polsce i poza jej granicami na losy irackich chrześcijan.