Dr Tomasz Terlikowski wykładem „Czy jesteśmy na bioetycznej równi pochyłej?” zainaugurował cykl wykładów Wiosennej Szkoły Bioetyki, która w kwietniu 2022 r. odbyła się w Krakowie. Interdyscyplinarna Akademia Bioetyki co środę udostępnia wystąpienia kolejnych prelegentów.

W swoim wystąpieniu filozof zwrócił uwagę, że – wbrew przewidywaniom niektórych – nie ukształtował się jeden globalny model cywilizacyjny, którym miała być liberalna demokracja, a w całym świecie obecne są aktualnie bardzo silne nurty polityczne, mające u swoich podstaw religijność (Indie, Birma, państwa islamskie, Rosja). Po drugie, nie ma dziś jednego światowego centrum – jakim kiedyś był Zachód – w którego kierunku aspirowałyby inne słabsze kraje świata – co raz atrakcyjniejsze pod tym kątem stają się np. Chiny.

– Marzenie o jednym etycznym globalnym uniwersum, o przestrzeni etycznej, w której będziemy się zgadzać – przynajmniej co do absolutnych podstaw – możemy włożyć między bajki – mówi Tomasz Terlikowski. Filozof zaznacza, że chodzi zarówno o spór między klasyczną katolicką bioetykę a światem etyk utylitarystycznych i pragmatycznych, jak i spór między etykami, które przyjmują godność osoby ludzkiej i jej nie przyjmują.

Dziennikarz i publicysta podkreśla, że między tymi wszystkimi systemami zachodzą rozmaite interakcje i dziś często nie ma prostej odpowiedzi, „z kim jesteśmy po jednej stronie, a z kim nie”. W tym kontekście dr Terlikowski zwraca uwagę, że państwa islamskie miały być główną grupą przyjazną etykom klasycznym. Rzeczywiście zgadzamy się w sprawie eutanazji, ale jeśli chodzi o aborcję, to państwa islamskie poparły Stolicę Apostolską w sprawie przerwania ciąży nie dlatego, że są mu przeciwne (generalnie Koran i szariat na nie pozwalają), ale dlatego, że uważają je za element depopulacyjnej polityki Zachodu wobec państw arabskich. Jeśli chodzi o prawa kobiet, model rodziny, in vitro czy badania genetyczne, to nie ma zgody między etykami chrześcijańskimi a islamskimi. Należy też pamiętać, że etyki islamskie są bardzo różnorodne, czasami wewnętrznie sprzeczne i zależy to od fatw, czyli orzeczeń prawnych różniących się w zależności od szkoły czy nurtu islamu.

Filozof zaznaczył, że w sprawie aborcji czy eutanazji nie ma też porozumienia między etykami chrześcijańskimi a utylitarystycznymi, ale z niektórymi przedstawicielami myślenia pragmatycznego istnieje zgodność w ocenie przynajmniej części badań nad modyfikacją ludzkiego dziedzictwa genetycznego.

Podając także przykłady etyk judaistycznych i buddyjskich, dr Terlikowski podkreślił różnorodność myślenia o moralności na całym świecie, a tym samym wskazał na trudność w wypracowaniu globalnej bioetyki. – Bez próby znalezienia jakichkolwiek wspólnych założeń, nie jesteśmy w stanie zatrzymać prowadzonych w różnych krajach badań np. Tych dotyczących głębokiej modyfikacji genetycznej ludzkich zarodków – mówi dr Terlikowski wskazując chiński przykład wprowadzania do genotypu ludzkiego elementów blokujących rozwój HIV czy eksperymenty wokół chimer ludzko-zwierzęcych.

Tomasz Terlikowski zauważa, że Hans Küng podjął badania nad próbą stworzenia etyki globalnej, która przez pewne fenomenologiczne wglądy próbowałaby dojść do tego, co łączy akt moralny różnych systemów etycznych i religijnych. Myślicielowi nie udało się jednak stworzyć systemu, który odpowiadałby np. na pytanie, w którym momencie kończy się życie i kiedy – w związku z tym – można zaprzestać pewnych działań, a przystąpić do innych albo w którym momencie – z faktu, że ktoś przynależy do gatunku ludzkiego – zaczynają wynikać konkretne uprawnienia dla tej jednostki.

Czy konieczne jest pogodzenie się z tym, że będziemy uczestniczyli w wielu etycznych światach? – stawia pytanie dr Terlikowski i podkreśla, że twierdząca odpowiedź byłaby czymś śmiertelnie niebezpiecznym – zwłaszcza dla przestrzeni bioetycznej i biotechnologicznej. – Im więcej będzie takich badań, tym będą się bardziej radykalizowały – tu wchodzimy na równię pochyłą – a im bardziej będą powszechne, tym bardziej będą przenikać do przestrzeni prawnych, w których są na tym etapie zakazane – mówi filozof.

Zauważa też, że żyjąc w świecie globalnym jesteśmy w stanie wybierać sobie systemy prawne i moralne, w których dane badania czy czynności będą realizowane. W tym kontekście podaje przykład „surogatkowego hubu”, jakim jest Ukraina, gdzie dziecko mogą „zamówić” pary homoseksualne z krajów, w których jest to nielegalne.

– Musimy kontynuować badania i refleksję nad próbą szukania choćby minimalnej wspólnej matrycy antropologicznej – nawet jeszcze nie bioetycznej, ale szukania odpowiedzi na pytanie: w czym jesteśmy się w stanie porozumieć, co do tego, kim jest człowiek, zachowując swoją tożsamość oraz poziom bezpieczeństwa dla świata – podsumowuje dr Terlikowski. Jako drugi element wskazuje ustalenie prawnego minimum ochrony dziedzictwa genetycznego ludzkości, co oznacza konieczność stworzenia systemu egzekucji tego prawa na poziomie międzynarodowym. A jako trzeci – próbę zbudowania szerszej przestrzeni sprawiedliwości, bardziej sprawiedliwego układu świata. – Są to zadania niełatwe. A my jako świat stoimy przed gigantycznym wyzwaniem, bo niezależnie od tego, czy jesteśmy wierzący czy niewierzący, to skutki tych działań czy naruszeń, będziemy ponosić wszyscy – konkluduje filozof.

Wiosenna Szkoła Bioetyki to program szkoleń eksperckich dla bioetyków, naukowców z różnych dziedzin, personelu medycznego, studentów oraz wszystkich zainteresowanych, którzy w swojej pracy i środowisku spotykają się z tematami bioetycznymi.

Wiosenna Szkoła Bioetyki to jeden z projektów w ramach powstałej w Krakowie Interdyscyplinarnej Akademii Bioetyki, której celem jest popularyzacja nauki, rozwój bioetyki i edukacji bioetycznej w Polsce, a także promocja wiedzy i badań naukowych w zakresie nauk przyrodniczych i medycznych, które są nieodłącznie związane z licznymi, wciąż nowymi dylematami natury etycznej.

Interdyscyplinarna Akademia Bioetyki została objęta honorowym patronatem Ministra Edukacji i Nauki. Projekt jest dofinansowany ze środków budżetu państwa w ramach programu Społeczna Odpowiedzialność Nauki.

Szczegóły na www.akademiabioetyki.pl.