Skarby Kościoła
Konserwacja ołtarza dłuta Wita Stwosza zakończona
fot. Franciszkanska3.pl
Po ponad sześciu latach prac badawczo-konserwatorskich ołtarz Wniebowzięcia NMP dłuta Wita Stwosza można ponownie oglądać w pełnym blasku. „Mam nadzieję, że tak jak przed wiekami rodzice będą i dzisiaj przyprowadzać swoje pociechy, a nauczyciele swoich uczniów, aby opowiadać historię z życia Jezusa i Maryi. Całe piękno i artyzm ołtarza w wielu odsłonach dotyczy przecież tego tematu” – powiedział ks. inf. Dariusz Raś – archiprezbiter bazyliki Mariackiej. Dziękczynienie za renowację ołtarza Mariackiego odbędzie się w uroczystość Wniebowzięcia NMP – 15 sierpnia.
Perła kościoła
W latach 1477–1489 świątynia Mariacka wzbogaciła się o ołtarz wielki, arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku. Nowy podówczas ołtarz z drewna dłuta mistrza Wita Stwosza został ufundowany przez mieszczan. Poliptyk z nieruchomą zewnętrzną parą skrzydeł stał się od tamtej pory perłą świątyni. Program ikonograficzny został opracowany na pewno przez teologa, i poświęcony Matce Boskiej i Jej roli w dziele zbawienia Mesjasza, Jej Syna Jezusa. Zapewne pewną instrukcją dla twórców warsztatu Wita Stwosza była „Złota Legenda” Jakuba z Voraginy. W predelli zakomponowano Drzewo Jessego, czyli genealogię, historię pochodzenia rodu Maryi. Wnętrze szafy wypełnia główna grupa rzeźbiarska przedstawiająca scenę Zaśnięcia Marii w otoczeniu apostołów a powyżej — Chrystusa unoszącego ciało i duszę Matki do nieba. W szczycie znajdujemy finał tematyczny zamysłu ikonograficznego, czyli scenę koronacji NMP na Królową nieba i ziemi. Ołtarz zdobi również 18 scen z życia Patronki kościoła, w których jak w kadrach zatrzymano tyleż Jej tajemnic. Panele zachwycają szczegółowością opisu i są jakby uzupełnieniem głównego, wertykalnego tematu prowadzącego nas od poczęcia (predella ołtarza) do zamieszkania w niebie (szczyt).
Konserwacja i odkrycia
13 października 2015 roku otwarto zadanie „Kompleksowe prace badawcze i konserwatorskie ołtarza Wita Stwosza”. Było ono rezultatem przeprowadzonej przez komisję konserwatorską w latach 2011–2012 pod kierunkiem prof. Władysława Zalewskiego oceny stanu zachowania ołtarza. Komisja ta, powołana z inicjatywy parafii Wniebowzięcia NMP i Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa reprezentowanego przez prof. Franciszka Ziejkę, określiła stan ołtarza jako „stabilny”, lecz „zagrożony”, ze stale pogłębiającymi się obszarami zniszczeń.
Następnie, w 2013 roku Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki przeprowadził pełną inwentaryzację ołtarza metodą skaningu laserowego 3D, a rok później parafia Mariacka ogłosiła trzyetapowy konkurs na wykonanie prac badawczych i konserwatorskich. Wykonawcę wyłoniono 7 sierpnia 2015 roku, i został nim Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP Warszawa, ASP Kraków. Działania prowadzone były przez oddział krakowski, któremu przewodniczy prof. Ireneusz Płuska, a pracami kierował dr hab. Jarosław Adamowicz.
16 września 2019 roku dokonano niezwykłego odkrycia: odsłonięto i odczytano datę 1486 znajdującą się na boku apostoła – św. Jakuba, podtrzymującego zasypiającą Maryję. Data ta nie była wcześniej znana badaczom sztuki średniowiecznej i opisana w literaturze przedmiotu. Wyprzedza ona o trzy lata datę poświęcenia ołtarza. „Do tej pory nie było żadnych napisów na ołtarzu w postaci daty, sygnatury, inskrypcji czy gmerku. Charakter pisma jest typowy dla cyfr gotyckich z charakterystyczną czwórką. Nie ma zatem wątpliwości, że jest to autentyk” – podkreślał wówczas dr hab. Jarosław Adamowicz – kierownik prac badawczo-konserwatorskich. Dodatkowo, na stipesie ołtarza również wtedy odczytano gmerk kamieniarski.
W roku 2020, nieprzerwanie, pomimo pandemii koronawirusa trwały prace konserwatorskie przy części środkowej ołtarza, w ramach których podjęto inicjatywę skorygowania układu największych rzeźb i detali architektonicznych do stanu pierwotnego. Zadanie to było tym bardziej skomplikowane, że ciężar poszczególnych figur jest duży – rzeźba św. Jakuba podtrzymującego zasypiającą Matkę Boską waży ponad 256 kg. W późniejszym etapie rozpoczęto montaż rzeźb oraz płaskorzeźb poszczególnych kwater i części środkowej, a także mikroarchitektury, czyli kolumn, baldachimów i ornamentów wzbogacających kompozycje rzeźbiarskie. Pod koniec stycznia 2021 zostało zdjęte rusztowanie.
Przez sześć lat wiele osób współpracowało przy ołtarzu dłuta Wita Stwosza, nie tylko konserwatorzy, ale także historycy, historycy sztuki, fizycy i chemicy. Wśród instytucji, które brały udział w projekcie były m.in. Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie i Polska Akademia Nauk. Zadanie współfinansowane było przez: Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa, Ministerstwo Dziedzictwa i Kultury, Gminę Miejską Kraków oraz parafię Mariacką i kosztowało, licząc koszty kwalifikowane i niekwalifikowane, ponad 14 mln złotych.
