Gdy 20 lat temu w Polsce toczyła się debata przed referendum akcesyjnym mającym przesądzić o członkostwie w Unii Europejskiej, głos Jana Pawła II był bardzo oczekiwany. Na niespełna miesiąc przed głosowaniem, 19 maja 2003, Papież wypowiedział się jednoznacznie, kierując przesłanie do uczestników Narodowej Pielgrzymki do Rzymu.

Jak podkreśla Piotr Dmitrowicz, słynne słowa „Europa potrzebuje Polski. Polska potrzebuje Europy. Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” wpisywały się w wieloletni dyskurs Papieża Polaka o zjednoczonej Europie. Dyrektor Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego przywołuje pierwszą papieską pielgrzymkę do Polski, gdy w Gnieźnie w 1979 r. Ojciec Święty mówił o „duchowej jedności chrześcijańskiej Europy, na którą składają się dwie wielkie tradycje: Zachodu i Wschodu”.

„To były słowa, które bardzo mocnym echem odbiły się szczególnie w Związku Sowieckiem, bo one uderzały w żelazną kurtynę i trwającą wówczas zimną wojnę" – przypomina rozmówca Radia Watykańskiego – Vatican News. Piotr Dmitrowicz wskazuje również na Akt Europejski ogłoszony przez Papieża w 1982 roku w Santiago de Compostela. "Tam jasno i wyraźnie mówił o tym, że Europa wyrasta z tradycji chrześcijańskiej i że to jest ten fundament, na którym już wtedy Europa powinna budować swoją tożsamość i swoje zjednoczenie. To były w dużym stopniu słowa prorocze, bo już wtedy Jan Paweł II dostrzegał te wszystkie niebezpieczeństwa związane z laicyzacją i odchodzeniem od wartości dekalogowych" – zauważa dyrektor Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego.

Historyk zaznacza, że Jan Paweł II odwoływał się w tym myśleniu do dziedzictwa jagiellońskiego, do polskiej tradycji wielonarodowej i wielokulturowej Rzeczypospolitej. W tym kontekście przywołuje jedną z pierwszych beatyfikacji dokonanych przez Jana Pawła II - tuż przed pielgrzymką do Polski w 1979 roku na ołtarze została wyniesiona królowa Jadwiga. „Papież, odwołując się do niej, mówił o niej jako o tej osobie, dzięki której nie tylko Litwa przyjęła chrzest, ale znalazła się właśnie w sferze kultury łacińskiej i podobnie postrzegał rolę Polski, Europy Środkowo-Wschodniej, jako narodów i państw, które mogą wiele wnieść do UE" - wyjaśnia Piotr Dmitrowicz.

Dyrektor Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego podkreśla, że Papież dostrzegał niebezpieczeństwa związane z procesem integracji. Wskazywał między innymi na nierówności gospodarcze między tzw. starą a nową Unią oraz zagrożenia kulturowe, zaznaczając jednocześnie, że ekonomia czy inne zróżnicowania nie mogą determinować europejskiej wspólnoty.

„W podobny sposób powinniśmy patrzeć na to dziś. Nie wyobrażam sobie, żeby ta integracja przebiegała w ten sposób, że kolejne państwa przystępujące do UE wyrzekają się niejako swojej tożsamości. W przypadku Ukraińców, ta wojna, która się toczy, buduje tak naprawdę dopiero ich tożsamość, to jest fundament ich spajający. Pewnie w innych państwach też - w Mołdawii, gdzie jest wielki strach przed Rosją" – mówi Piotr Dmitrowicz.

Historyk zwraca również uwagę na ryzyko wybiórczego wykorzystywania słów Jana Pawła II dotyczących Unii Europejskiej. Zdaniem naszego rozmówcy w taki sposób mogą działać przeciwnicy i krytycy pontyfikatu Jana Pawła II. „Wybierają tylko to, co im pasuje do współczesnego kontekstu, dlatego bardzo ważne jest przypominanie tych wszystkich wypowiedzi Jana Pawła II. Pewnie można by to zamknąć w tym, co mówił w Santiago de Compostela - «Europo, bądź sobą!» A bądź sobą to znaczy buduj się na fundamencie, na tych korzeniach, na których wyrosłaś" - konkluduje Piotr Dmitrowicz.