Dla przeprowadzenia prac badawczych i konserwatorskich ogłoszono trzyetapowy konkurs, który miał na celu wyłonienie wykonawcy. Zwyciężył Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie oraz Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie.

- To wielka nobilitacja i wielka radość, że MIK może zająć się chyba najbardziej prestiżowym  obiektem gotyckim w skali Europy, a pewnie i globu. To wielka przygoda konserwatorska, choć ten obiekt już trochę znamy  - mówi prof. Ireneusz Płuska z Międzyuczelnianego Instytutu Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki.

W roku 2013 MIK przeprowadził już pełną inwentaryzację ołtarza metodą skaningu laserowego 3D. Sama renowacja prowadzona będzie również przy użyciu nowoczesnych technologii m.in. tomografu komputerowego i lasera, które umożliwiają bezinwazyjne badanie i czyszczenie struktury drewna.

Jako pierwsze renowacji poddane zostaną rzeźby zwieńczenia ołtarza - postaci grupy koronacji Marii, świętych Wojciecha i Stanisława oraz Aniołów wraz z odwrociami.  Jak podkreślają naukowcy z pojedyńczymi rzeźbami nie powinno być problemu. Sporym wyzwaniem będzie jednak cała kompozycja dzieła Wita Stwosza, zwłaszcza drzwi ołtarza. - W tej chwili fragmenty montowane są przy pomocy metalowych śrub, dawniej wszystko montowano na kołki. Pewnie część tych zardzewiałych śrub będziemy musieli usunąć i wrócić do pierwotnych technologii i klasycznych materiałów - dodaje prof. Płuska.

Kolejnym problemem mogą być polichromie, które pod koniec XIX wieku przemalowywał sam Jan Matejko. Powstaje pytanie, którą warstwę pozostawić, bo w końcu obydwie przedstawiają ogromną wartość historyczną. Jak przekonują naukowcy, to jednak problem stricte konserwatorski,  dla zwykłego turysty zmiany będą raczej niezauważalne.

Do zadań zespołu należy również opracowanie metod zabezpieczenia przeciwpożarowego a nawet antyterrorystycznego. W tym zakresie naukowcy współpracować będą z Wojskową Akademią Techniczną w Warszawie i Szkołą Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Nowej Hucie.  - Nie bardzo wyobrażam sobie, że będzie to kurtyna wodna, bo zniszczy polichromie. Pożarnicy zapewniają, że mają doskonałe  systemy mgły wodnej, która działa bardzo krótko i pod dużym ciśnieniem, zobaczymy  - zastanawia się prof. Płuska.

Jak zapewniają wykonawcy, prace prowadzone będą w sposób minimalnie ograniczający codzienne użytkowanie. Ołtarz będzie więc dostępny zarówno na potrzeby kultu religijnego jak i dla turystów. W trakcie kilku lat mogą wprawdzie  nastąpić krótkie przerwy w ruchu turystycznym, będą jednak zapowiadane z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem. - Obszary, które w danym okresie będą poddawane konserwacji, np. poszczególne rzeźby będą demontowane, natomiast w ich miejsce będą wmontowywane fotografie w skali 1:1. Cała struktura ołtarza pozostanie jednak niezmieniona - tłumaczy kierownik zespołu - dr Jarosław Adamowicz.

Koszt tegorocznego etapu to 500 tys. zł, 450 tys. pochodzi z funduszy Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, resztę dokłada sama parafia. Całkowity koszt prac badawczych i konserwatorskich wyceniono na ponad  13 mln zł. Parafia liczy oczywiście na pomoc SKOZK, czeka też jednak na indywidualnych darczyńców. Z myślą o nich przygotowano już specjalną księgę i cegiełki. - To stary zwyczaj, który po prostu odkurzyliśmy. Księga będzie wystawiona podczas zwiedzania, więc jeśli ktoś podejdzie i będzie chciał wspomóc to dzieło, zobaczy, że na górze coś się dzieje, to może  pomyśli, że warto dołączyć do tego ekskluzywnego klubu -  uśmiecha się proboszcz bazyliki Mariackiej ks. Dariusz Raś.

Jako pierwszy do księgi wpisał się metropolita krakowski kard. Stanisław Dziwisz, z prośbą o pomoc parafia ma zamiar zwrócić się również do prezydenta miasta. Prace konserwatorskie potrwają najprawdopodobniej do końca 2020 roku.