„Porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie” – czytamy w Ewangelii wg zapisu św. Łukasza. 

Kult tej niezwykłej relikwii związanej z narodzeniem Jezusa jest bardzo wczesny. Już w III w. Orygenes notował: „Do dzisiaj istnieje w Betlejem grota, w której się na­rodził; a w grocie żłóbek, do którego został położony, owinięty w pieluszki. Rzeczy te zgadzają się z historią Jego narodzin opisaną przez Ewangelie”.

Paradoksalnie do rozwoju kultu żłóbka przyczyniły się prześladowania chrześcijan w pierwszych wiekach związane także z likwidacją miejsc świętych i zastępowaniem ich świątyniami pogańskimi. Cesarz Hadrian na miejscu Groty Narodzenia w Betlejem kazał wybudować świątynię greckiego bożka Adonisa i zasadzić święty gaj. Dzięki takim ruchom władzy okupacyjnej pierwsi chrześcijanie skrzętnie ukrywali i pieczołowicie przechowywali najcenniejsze dla nich relikwie.

Lokalny kult

Kult relikwii betlejemskich był lokalny. Całemu ówczesnemu chrześcijańskiemu światu pokazała je dopiero św. Helena – matka cesarza Konstantyna Wielkiego, która odkryła je w czasie swojej pielgrzymki do Ziemi Świętej. To na jej rozkaz nad Grotą Narodzenia powstała ok. 326 r., pierwsza bazylika Narodzenia. Opuszczając Ziemię Świętą św. Helena zabrała część relikwii ale część pozostawiła pod opieką jerozolimskiej wspólnoty chrześcijańskiej. Wśród nich była i Kolebka Pana.

Obecność relikwii żłóbka w Betlejem potwierdzają w IV w. pątniczka Egeria, która nawiedziła Ziemię Świętą i opisała to wydarzenie w zachowanym do dziś dzienniku podróży, a także św. Hieronim, autor tłumaczenia Pisma Świętego na łacinę. Co ciekawe, w przeciwieństwie do innych relikwii Pańskich przechowywanych w Jerozolimie, te betlejemskie przetrwały kolejne najazdy perskie i muzułmańskie i początkowo nie decydowano o ich wywiezieniu z Ziemi Świętej.

Droga do Rzymu

Dopiero patriarcha jerozolimski, św. Sofro­niusz I w 638 r. nakazał ich wywiezienie. Nie wiadomo gdzie początkowo trafiły. W końcu znalazły się w Rzymie, dokąd miał je przywieźć pochodzący z Jerozolimy grecki kleryk, który po paru latach został papieżem. Teodor I nakazał umieszczenie resztek relikwii Świętej Kolebki w bazylice Santa Maria Maggiore, od tej pory zwanej także Sancta Maria ad Praesepem (Świętej Maryi przy Kolebce).

Bazylika Santa Maria Maggiore w Rzymie

Co ciekawe, już dwa wieki wcześniej w tej rzymskiej bazylice ówczesny papież św. Sykstus III polecił umieścić niewielką kopię żłóbka betlejemskiego. Decyzja ta była podyktowana najprawdopodobniej faktem, że wielu pielgrzymów powracających z Ziemi Świętej przywoziło ze sobą niewielkie cząstki drewna twierdząc, iż pochodzą z kołyski Jezusa.

Relikwiarz

Relikwie żłóbka Jezusa

Początkowo deszczułki ze żłóbka nie cieszyły się w Rzymie wielkim zainteresowaniem. Świadczy o tym chociażby fakt, że dopiero w XIV w. papież Grzegorz XI stworzył dla nich pierwszy drewniany relikwiarz. Później pierwotny relikwiarz uległ zniszczeniu w czasie remontu świątyni, kolejny został skradziony przez żołnierzy Napoleona Bonaparte. Relikwiarz, który podziwiać można do dziś, ufundowany został w XIX w. przez ambasadora Portugalii, księżną Marię Emanuelą Pignatelli. W srebrze i krysztale wykonał go wybitny architekt i projektant włoski, Józef Valadier. Umieszczony jest na platformie z malowanego drzewa, obłożonego srebrnym, płytkim reliefem przedstawiającym kołyskę (z przodu), Ostatnią Wieczerzę (z tyłu) oraz Ucieczkę do Egiptu i Pokłon Trzech Króli (z boków). Kryształowy relikwiarz wsparty jest na nóżkach w kształcie czterech złotych cherubinów. Na górze natomiast, na złotej reprezentacji siana w stajence, leży Dzieciątko błogosławiące korzących się przed Nim.

Statua papieża Piusa IX zatopionego w modlitwie przed relikwiami żłóbka betlejemskiego

Relikwiarz umieszczono w centralnym miejscu bazyliki, pod ołtarzem. Wiodą do niego schody, przy których przed Dzieciątkiem na kolebce klęczy papież Pius IX. W ten sposób od VII w. w Bazylice Matki Bożej Większej przechowywane jest pięć fragmentów Świętej Kolebki, jednej z najsłynniejszych rzymskich relikwii.

Powrót do Betlejem

30 listopada 2019 roku niewielki fragment żłóbka (o wymiarach 2,5 cm długości na 1 cm szerokości) został uroczyście wprowadzony do kościoła Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Betlejem, który sąsiaduje bezpośrednio z Bazyliką Narodzenia Pańskiego. Relikwia została przekazana do Betlejem na podstawie decyzji papieża Franciszka. Powróciła do miejsca narodzin Jezusa po prawie 1400 latach nieobecności. O powrót relikwii żłóbka do Betlejem zabiegały władze Autonomii Palestyńskiej. Ostateczna decyzja w tej sprawie zapadła w trakcie wizyty prezydenta Autonomii Palestyńskiej Mahmuda Abbasa w Watykanie w grudniu 2018 roku. Władze palestyńskie spodziewają się, że powrót relikwii będzie skutkować zwiększeniem liczby pielgrzymów nawiedzających miejsce narodzin Jezusa Chrystusa. 

Miejsce narodzin Jezusa

Fot. Berthold Werner / Wikipedia org.

Bazylika Narodzenia w Betlejem jest jednym z najstarszych nieprzerwanie funkcjonujących kościołów chrześcijańskich na świecie. Pod prezbiterium bazyliki znajduje się poświadczone tradycją i w źródłach pisanych miejsce narodzin Jezusa w grocie zamienionej w kaplicę.