„Sowietyzację nowych rejonów przeprowadzono według sprawdzonych wzorców: rozkułaczanie, kolektywizacja, walka klas i terror. Tuż po wkroczeniu sowieckich wojsk ruszyła maszyna represji, oczyszczając miasta i wsie z wrogich jednostek” - Beshanow V., Czerwony Blitzkreg.

Szczególne prześladowania dotknęły środowiska wojskowe i inteligenckie.  Rozpoczęły się masowe aresztowania, tortury, zsyłki i egzekucje.

„Związek Sowiecki na olbrzymich przestrzeniach stworzył Archipelag GUŁag, system obozów pracy poprawczej, zarządzany przez Główny Zarząd Obozów (Gławnoje Uprawlenije Łagieriej) NKWD ZSRS.
Do dziś dreszcz budzą nazwy: Workuta, Kołyma, Magadan czy Sołowki. Aresztowani w ZSRS ludzie znikali bez śladu. Losy tysięcy z nich nadal, kilkadziesiąt lat po zakończeniu wojny, pozostaje nieznany” - Przewoźnik A., Adamska J., Katyń. Zbrodnia. Prawda. Pamięć.

Zbrodnia Katyńska to nazwa, którą stosuje się nie tylko w odniesieniu do mordu polskich jeńców wojennych w lesie pod Smoleńskiem, ale rozszerzono ją na zbrodniczą działalność NKWD wobec Polaków przetrzymywanych we wszystkich obozach i więzieniach Zachodniej Białorusi i Ukrainy. Czwartym Cmentarzem Katyńskim (oprócz Katynia, Charkowa i Miednoje) nazywa się las w Bykowni na Ukrainie. Jest to także miejsce masowych grobów ofiar terroru stalinowskiego, głównie z lat 1937 – 38. Sam las - w odróżnieniu np. od Katynia - nie był jednak miejscem egzekucji. Szacuje się,  iż w mogiłach spoczywa od 20 do 130 tysięcy zastrzelonych więźniów. Mogą być to obywatele nawet 40 różnych państw, w tym Polacy.

„Decyzją Biura Politycznego KC WKP (b) z 2  października 1939 roku, wprowadzoną w życie rozkazem Berii nr 001177 z 3 października, ustalona została właściwość obozów jenieckich NKWD. Utworzono m.in. trzy obozy specjalne”: w Kozielsku, w Starobielsku i w Ostaszkowie - Przewoźnik A., Adamska J., Katyń. Zbrodnia. Prawda. Pamięć. Obóz jeniecki w Kozielsku zlokalizowany był w budynkach poklasztornych na południowy wschód od Smoleńska. Przetrzymywano w nim polskich oficerów. Obóz jeniecki w Starobielsku był położony  na południowy wschód od Charkowa,  również w pomieszczeniach dawnego klasztoru. Tu także przetrzymywano oficerów WP. Obóz jeniecki w Ostaszkowie, w rejonie Tweru, był największym obozem specjalnym. Położony na wyspie Stołbnyj jeziora Seliger, przeznaczony był do przetrzymywania m.in. polskich funkcjonariuszy Policji Państwowej.

Na podstawie rozkazu Józefa Stalina z 5 marca 1940 roku rozstrzelano około 22 tysięcy  jeńców przetrzymywanych w miejscach odosobnienia. Byli to oficerowie WP a także policjanci, strażnicy, księża, prawnicy, urzędnicy państwowi  oraz inni przedstawiciele elit przedwojennej Polski. W lesie katyńskim zginęli jeńcy przetrzymywani w obozie w Kozielsku, w Charkowie zgładzono osoby z obozu w Starobielsku, natomiast w siedzibie NKWD w Twerze stracili życie więźniowie obozu ostaszkowskiego. Miejscem ich spoczynku jest las w pobliżu wsi Miednoje.  Masowe rozstrzeliwania rozpoczęły się z początkiem kwietnia 1940 roku i trwały do połowy maja tego samego roku. Wśród aresztantów  rozpuszczano wcześniej pogłoski, że będą oni wywożeni na zachód, być może do rodzinnego kraju. Było to celowe działanie, które miało zapobiec ewentualnym próbom buntu wśród zatrzymanych. Jeńców likwidowano, gdyż uznano ich za nieprzejednanych  wrogów sowieckich, nie rokujących szans na poprawę.

Polskich oficerów szukały od 1940 roku wszelkimi możliwymi sposobami zarówno rodziny jak i władze państwowe oraz  wojskowe. Rosjanie tłumaczyli niejasno, iż ludzie ci zbiegli do Mandżurii lub przebywają jeszcze w bliżej nieokreślonych obozach. Wiosną 1943 roku okupanci niemieccy wkroczyli na tereny Rosji Radzieckiej w rejonie Smoleńska. Szybko odkryto masowe groby polskich oficerów. Zwołano specjalną komisję do badań miejsca stracenia. Rosjanie natychmiast o mord oskarżyli hitlerowców. Gazeta „Prawda” pisała: „Ohydne wymysły Goebbelsa i spółki na temat rzekomego masowego mordu na polskich oficerach dokonanego przez władze sowieckie w 1940 r. zostały podchwycone przez ministerialne kręgi rządu gen. Sikorskiego”, a Józef Stalin wykorzystał tę sytuację jako pretekst do zerwania stosunków dyplomatycznych z polskim rządem na uchodźstwie. Po odzyskaniu terenów Sowieci powołali własną komisję, która jednoznacznie przypisała tę zbrodnię faszystom. W czasie procesu zbrodniarzy niemieckich w Norymberdze Rosjanie usiłowali mord katyński włączyć do ich aktu oskarżenia.

Zbrodnia Katyńska pozbawiła państwo polskie elit intelektualnych, co miało swe negatywne skutki zarówno podczas II wojny światowej, jak i w powojennej historii narodu. Związek Sowiecki przyznał się do sprawstwa dopiero w 1990 roku. Agencja TASS oficjalnie potwierdziła, że polscy jeńcy wojenni zostali rozstrzelani wiosną 1940 roku przez NKWD. Wielu dokumentów nie ujawniono do dnia dzisiejszego.