„Miałem w szkole wiele koleżanek i kolegów, byłem związany z pracą w szkolnym teatrze amatorskim […]. W tamtym okresie decydujące wydawało mi się nade wszystko zamiłowanie do literatury, a w szczególności do literatury dramatycznej i do teatru”. [Jan Paweł II, Dar i Tajemnica, Kraków 2005]

 

Twórczości poetyckiej Jana Pawła II, ani tej z lat młodości, ani tej późniejszej, nie powinno się właściwie analizować w aspekcie estetyczno-krytycznoliterackim. Poezja ta nie ma w swym okresie dojrzałym żadnego wzoru i nie ma także naśladowców. Istotą jej piękna jest mistyczna głębia nieustannych, dokonywanych w ciągu dziesiątków lat poszukiwań słownego 'kształtu', w który by 'weszło Odkupienie'. […] Wśród wielu strof wierszy i medytacji znajdziemy również utwory proste i łatwe, fragmenty opalizujące pięknem lirycznym, takie np. jak młodzieńczy 'Magnificat' lub 'Strumień', stanowiący pierwszą część 'Tryptyku rzymskiego'. W całej twórczości Jana Pawła II dominuje jednak dyskurs filozoficzny, medytacja człowieka odkrywającego coraz to nowsze i inne źródła świętości w świecie natury i tajemnicach człowieczeństwa, własnego i bliźnich.

Poza wierszami stanowiącymi dziś dla nas niechybnie trop dochodzenia Jana Pawła II, w ciągu całego życia, do Jego dzisiejszego wyznania wiary, do Jego Credo (w formie literackiej), znajdujemy też utwory o dominancie myślenia społecznego lub patriotycznego. Są to trzy poematy: 'Kamieniołom', 'Myśląc Ojczyzna' i 'Stanisław'. Śmiem twierdzić, iż ich filozoficzną i moralną treść wyczerpał Papież w całym swym nauczaniu społecznym, podczas licznych homilii, również tych wygłaszanych w Polsce. Dlatego w wieńczącym Jego osobiste 'wyznania' 'Tryptyku rzymskim' Ojciec Święty skupiony jest całkowicie na pragnieniu odczytania ostatecznego wizerunku Boga w Trójcy Jedynego oraz człowieka (mężczyzny i kobiety – bo traktuje ich nierozdzielnie), stworzonego na Jego 'wzór i podobieństwo'. Autorowi najbliższe jest widzenie tych tajemnic, a także realnych rzeczywistości ziemskich ukazane przez Michała Anioła.

[Marek Skwarnicki, poeta, przyjaciel papieża w przedmowie do albumu Poezje zebrane / Tryptyk rzymski, Biały Kruk, Kraków 2003]

 

 

Rozwój duchowy i intelektualny przyszłego Papieża kształtowany był przede wszystkim przez jego rodziców, ale również otoczenie jak i atmosferę panującą w jego domu rodzinnym. Wojtyła od dziecka zaznajamiany był z literaturą polską. Edukacja szkolna w Wadowicach, szczególnie ta w Gimnazjum klasycznym pozwoliła mu poznać i zainteresować się narodową literaturą klasyczną jak i literaturą światową.

Karol Wojtyła od 1930 roku do 1938 uczęszczał do męskiego, ośmioklasowego, klasycznego Gimnazjum im. ks. Marcina Wadowity w Wadowicach. Aby dobrze przygotować uczniów do dorosłego życia w programie nauczania kładziono nacisk na naukę języków obcych, zarówno współczesnych: francuskiego niemieckiego, jak i klasycznych: łacińskiego, greckiego. Karol Wojtyła był jednym z ostatnich maturzystów dawnego ośmioklasowego, klasycznego gimnazjum przed powszechną w Polsce reformą szkolnictwa (1932-1933). Dzieliła ona szkoły średnie na 4-klasowe niezróżnicowane gimnazja i 2-letnie zróżnicowane licea. Egzamin dojrzałości Wojtyła zdał w maju 1938 roku z wynikiem ogólnym bardzo dobrym. Poza formacją wyniesioną z domu rodzinnego to z gimnazjum klasycznego młody Wojtyła wyniósł zamiłowanie do teatru, a przy tym szczególnie do klasyki światowej literatury.

Wojtyła na sakramencie bierzmowania, którego w Wadowicach 3 maja 1938 udzielił mu abp Adam Stefan Sapieha, wybrał sobie trzecie imię Hubert (Karol, Józef), na cześć artysty z Krakowa - Karola Huberta Rostworowskiego (03.11.1877-04.02.1938). Najwidoczniej twórczość tego poety młodego pokolenia oraz jego duchowe nawrócenie imponowały Wojtyle. Potwierdza to, że już w gimnazjum młody literat bardzo dobrze orientował się w tematyce polskiej literatury, również tej jemu współczesnej.

 

Studencki okres rozwijania pasji

 

Po zdaniu przez Wojtyłę matury w 1938 roku wielu było przekonanych, że będzie on podążać drogą aktorstwa idąc na studia o takim profilu. Wojtyła wiedział jednak dobrze, co przekazywali mu rodzice i bliscy, że aby zostać dobrym aktorem trzeba zdobyć bardzo dobrą wiedzę ogólną o świecie, z zakresu literatury, historii czy filozofii. Dlatego też następstwem dobrego przygotowania i rozwinięcia w gimnazjum zainteresowań, było rozpoczęcie przez Karola studiów polonistycznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w październiku 1938 roku. Obecnie jest to Wydział Polonistyki UJ.

Już wtedy Wojtyła rozwijał i realizował swoje pasje literackie. Pisał dramaty i jednocześnie myślał o ich kształcie scenicznym i możliwości adaptacji teatralnej. W tych działaniach Karol Wojtyła sukcesywnie stawał się literackim wirtuozem. Styl literacki Wojtyły świadczył o jego erudycji, elokwencji, w której uprawiał lirykę pełną refleksji, powściągliwą stylistycznie przez co z biegiem czasu postrzegano go jako literackiego wizjonera. Warto przypomnieć, że nasz polski święty Kościoła katolickiego jako poeta i dramatopisarz tworzył pod pseudonimami literackimi. Były nimi: Andrzej Jawień, A.J., Piotr Jasień, a po 1961 roku Stanisław Andrzej Gruda.

Podpisywane takimi pseudonimami refleksyjne poematy Wojtyły pojawiały się od 1950 roku w prasie katolickiej. Ich cechą charakterystyczną była zintelektualizowana zawartość, logiczna spójność, stłumiona ekspresją na rzecz żywego słowa, które eksponował w teatrze, oraz liczne monologi. W treści utworów nie trudno więc można zauważyć filozoficzne przygotowanie i mentalność autora. Taki aktywny personalizm został wyłożony przez kard. Wojtyłę zwłaszcza w traktacie filozoficznym "Osoba i czyn" z roku 1969.

Pierwszy tomik poezji Wojtyły powstał wiosną 1939 roku pod nazwą "Psałterz Dawidów / Księga Słowiańska", znany również jako "Renesansowy psałterz", nawiązujący do twórczości Jana Kochanowskiego. Tematyka opisywana w poezji Wojtyły świadczy, że wpierw był zafascynowany Biblią i renesansem. O czym świadczy ten debiutancki, młodzieńczy zbiór wierszy (wydany po latach). Kolejnym przedmiotem trwalszej fascynacji poety Wojtyły stał się romantyzm, zwłaszcza Juliusz Słowacki oraz jego ulubiony pisarz Cyprian Kamil Norwid.

Wiersze zadedykował nieżyjącej matce Karola - Emilii Wojtyłowej (26.03.1884 w Krakowie - 13.04.1929 w Wadowicach), dokładnie 10 lat po jej śmierci. Oto jego fragment:

"Chodzę po Twych gościńcach – słowiański trubadur –
przy sobótkach gram dziewom, pasterzom wśród owiec,
 – ale pieśń rozmodloną, pieśń wielką jak padół
rzucam przed tron dębowy Jedynemu Tobie."

oraz:

„Nad Twoją białą mogiłą
kwitną białe życia kwiaty —
— o, ileż lat to już było
bez Ciebie — duchu skrzydlaty.”

[Magnificat, Kraków 1939 wiosna–lato, w: Karol Wojtyła, Poezje i dramaty, Wydawnictwo Znak, Kraków 1986]

28 grudnia 1939 w liście do Mieczysława Kotlarczyka Wojtyła informuje przyjaciela o ukończeniu poematu dramatycznego „Dawid” (zaginiony).

Dzięki spotkaniu Karola Wojtyły ze skromnym krawcem z Dębnik, jego późniejszym przewodnikiem duchowym - Janem Tyranowskim, do którego chodził na spotkania „Żywego Różańca”, student Wojtyła zetknął się z dziełami mistyków hiszpańskich. To pod ich wpływem, a zwłaszcza pism św. Jana od Krzyża i św. Teresy z Avila, wiosną i latem 1940 roku powstały dramaty "Hiob" i "Jeremiasz". W ich starotestamentalne treści Wojtyła wplótł refleksje z przeszłości Polski. Te dwa dramaty były literackim nawiązaniem, aluzją do przeszłości Polski, jej historycznych dramatów. Wojtyła chciał w ten sposób odnaleźć sens pośród tak wielu tragicznych wydarzeń w dziejach narodu. Oba dramaty są bardziej próbą odnalezienia odpowiedzi na uzasadnienie przeszłych, polskich niepowodzeń aniżeli sztuką o szczególnie rozbudowanej akcji. Tutaj słowa, dzięki oparciu ich na ścisłym, logicznym wnioskowaniu, mają wielkie znaczenie. Siła słowa buduje poezję Wojtyły, które stawały się jego znakiem szczególnym, rozpoznawczym. To dobitnie dowodzi o zamiłowaniu do Żywego, Wewnętrznego Słowa, którego teatr założył z przyjacielem
i mistrzem Mieczysławem Kotlarczykiem.              

W dziełach Wojtyły często ważnym motywem stawały się wątki z przeszłości narodu oraz Kościoła, wokół których autor budował swoją refleksję. Elementy te budowały moralizatorstwo, które wydobywało się z jego dramatów. Poza elementami historycznymi Wojtyła wplatał w swoje dzieła swoje doświadczenia z przeszłości. Jednym z takich była praca w kamieniołomie na Zakrzówku (od września 1940 roku), czy później w fabryce sody kaustycznej "Solvay" w Borku Fałęckim pod Krakowem. Ta autopsja pracy wywarła wpływ na powstanie jednego z pierwszych utworów prozatorskich, którym był – "Kamień i bezmiar", podpisany pseudonimem Andrzej Jawień.

Wiersze, które pisał, wydawały im się odmienne, staroświeckie. W gronie kolegów, choć nie stronił od wspólnych żartów, budził mir. Chociaż zdawał się miłym, normalnym chłopakiem, żył jednak w odrębnym świecie. Rówieśnicy pochłaniali poezje Tuwima, Gałczyńskiego, on - studiował filozofów. Kochał Norwida. Do dziś w homiliach często sięga do jego twórczości, choćby słynnego: "Bo piękno na to jest, by zachwycało". Najchętniej modlił się w kaplicy Matki Boskiej (po latach ją ukoronował).

[Halina Kwiatkowska, Wielki kolega, Oficyna Wydawnicza Kwadrat, Kraków 2003]

 

Pamiętam dość dobrze dwie imprezy, w których Karol Wojtyła brał udział. Pierwsza to jego wieczór autorski w zimie roku akademickiego 1938/39, na którym czytał swoje wiersze. Były to ballady typu skamandryckiego o motywach ludowo-legendarnych, z tego jedna czy dwie z motywami maryjnymi. Przyjęte były dobrze, choć były też i głosy wytykające Mu pewien tradycjonalizm formy. Druga impreza związana była z „Dniami Krakowa.

[Maria Bobrownicka]

 

Poezja w służbie kapłaństwa

6 marca 1949 roku Wojtyła opublikował w "Tygodniku Powszechnym" swój pierwszy artykuł o ruchu księży robotników we Francji. Był to efekt jego podróży w 1947 roku po Francji, Belgii i Holandii podczas przerwy wakacyjnej na studiach doktoranckich na Papieskim Uniwersytecie Dominikańskim w Rzymie (Angelicum), które rozpoczął 15 listopada 1946 roku z polecenia kard. Adama Sapiehy, metropolity krakowskiego.

Warto dodać, że Wojtyła w czerwcu 1948 roku obronił w Rzymie, a w grudniu na Wydziale Teologicznym UJ niezwykle trudną rozprawę, pracę doktorską napisaną w Rzymie w całości po łacinie: "Doktryna wiary według świętego Jana od Krzyża". Można powiedzieć, że obrona pracy doktorskiej Wojtyły była zwieńczeniem jego studiów, zainteresowań nad kontekstem mistyków katolickich, którzy wywarli na Wojtyle duży wpływ od czasu przyjaźni z Janem Tyranowskim, którego zresztą określa się mianem mistyka, „alpinisty duchowości”.

Dzieła Wojtyły można podzielić ze względu na charakter mistyczny, egzystencjalny, moralny, religijny oraz narodowy. W wielu utworach odnaleźć można poetyckie świadectwo mistycznego poznawania Boga. Do takich należą: "Pieśń o blasku wody" (1950), "Myśl jest przestrzenią dziwną" (1952). W pozostałych przeważają dociekania etyczne i egzystencjalne: "Rozważanie o śmierci" (1975), społeczno-moralne: "Kamieniołom" (1956), religijne: "Kościół" (1962), narodowe: "Wigilia wielkanocna 1966" (1966) i "Myśląc Ojczyzna" (1974).

Mało znanym faktem jest, że w 1946 roku na łamach "Głosu Karmelu", wydawanego wówczas w Krakowie, młody seminarzysta z Wadowic opublikował anonimowo obszerną część „Pieśni o Bogu ukrytym”. Był to Jego debiut poetycki. Tekst ten możemy odnaleźć na stronach 23-26 numeru 1-2/1946 oraz 25-28 numeru 3/1946. Ciekawostką jest dobór oprawy graficznej do tej publikacji, który jest reprodukcją fresku autorstwa Giotta Łódź Świętego Piotra. Grafika przedstawia pierwszego papieża, który opuścił płynącą łódź i idzie w stronę Jezusa po falach jeziora Genezaret. Można powiedzieć, że stanowiło to profetyzm dla ówczesnego młodego księdza, który faktycznie 32 lata później został Namiestnikiem Chrystusa, następcą św. Piotra.

Dwa nieduże poematy „Pieśń o Bogu ukrytym” oraz „Pieśń o blasku wody” ogniskują się wokół doświadczeń wewnętrznych Wojtyły w jego obcowaniu z Bogiem, tajemnicą bytu oraz z naturą. To o nim mówi się, że jest może najpiękniejszym w polskiej liryce wyznaniem miłości. „Pieśń o Bogu ukrytym” zawiera słynną poetycką frazę:

 

„Miłość mi wszystko wyjaśniła,

miłość wszystko rozwiązała –

dlatego uwielbiam tę Miłość,

gdziekolwiek by przebywała.”

 

oraz

 

„Tymczasem wciąż ustępujesz przed Kimś, co stamtąd nadchodzi

zamykając za sobą cicho drzwi izdebki maleńkiej –

a idąc krok łagodzi

 – i tą ciszą trafia najgłębiej.”

 

W utworze „Myśl jest przestrzenią dziwną” znajdujemy dogłębną analizę filozoficzną człowieka z jego intelektem opisanym jako dar. W encyklice „Fides et ratio” papież wraca do tego tematu.

Po 7 miesiącach posługi wikariatu w parafii Niegowić został przeniesiony do Krakowa, do uniwersyteckiej parafii św. Floriana. Ks. dr Wojtyła zorganizował przy parafii duszpasterstwo akademickie, którym opiekował się do 1958 roku. Przy kościele zainicjował próby chorału gregoriańskiego. Ze studentami, którzy nazywali go Wujkiem brał udział w wielu pielgrzymkach, wyjazdach (wyprawach górskich, pieszych, kajakowych i narciarskich). Z nimi realizował wiele inicjatyw religijnych, w tym również na niwie teatralnej.

 

 „Chrystus Król”

 

Do religijnych koncepcji zaliczyć należy wystawiane w duszpasterstwie akademickim spektakle. Późniejszy papież, ówczesny wikariusz parafii św. Floriana w 1951 roku wpadł na pomysł zorganizowania wymyślonych przez siebie misteriów. Zostały one oparte głównie na tekstach Pisma świętego przeplatanych własnymi komentarzami. Zaangażował w to przedsięwzięcie studentów. Jednym z nich były misteria nazwane „Christus Rex” będące właściwie nabożeństwem paraliturgicznym. W pierwotnej wersji ks. Wojtyła czytał tekst z ambony a pozostali z chóru. „Christus Rex” był trzecim z rzędu nabożeństwem paraliturgicznym przygotowanym przez grupę ks. Wojtyły. Jego premiera miała miejsce w uroczystość Chrystusa Króla w 1951 r. Trzy pozostałe to „Światłość Narodów” przewidziane na dzień Matki Bożej Gromnicznej, „Krzyż Chrystusa” („Pasja według św. Mateusza”) na Wielki Post i „Niepokalana”.

Odkryte zapiski misteriów, przez wiele lat zapomniane, są o tyle ważne, że to z nich można odkryć mentalność i myśli młodego duszpasterza. Dzięki nim poznajemy co było dla Wojtyły ważne, jak pojmował posługę kapłańską w środowisku studentów, co go zajmowało, jak realizował przygotowanie, pasje i technikę aktorską w służbie kapłańskiej oraz liturgii.

Jej wersja książkowa zawierająca zbiór czterech nabożeństw, została wydana dopiero 7 X 2013 roku przez wydawnictwo WAM, po ponad 62 latach od powstania w zbiorze zatytułowanym „Tajemnica Boga”. Tego samego roku w uroczystość Chrystusa Króla powtórzono je w Bazylice św. Floriana. Uczestnikiem misterium był Stanisław Abrahamowicz – uczestnik pierwotnej liturgii sprawowanej przez ks. Wojtyłę, w której występował także Jacek Fedorowicz. Ten ostatni przez lata przechowywał oryginalne teksty Wojtyły. Po jego śmierci zapiski w formie maszynopisu w dokumentach ojca odkrył ks. Szymon Fedorowicz. Po 62 latach w murach krakowskiego kościoła św. Floriana ponownie odbyło się nabożeństwo paraliturgiczne „Christus Rex”, które przygotowała grupa studentów z Duszpasterstwa WAJ oraz jezuiccy klerycy kierowani przez Annę Lutosławską-Jaworską. Do wersji współczesnej dołączone zostały stroje aktorskie, rekwizyty oraz ruch sceniczny.

 

Poezja w służbie narodu

 

Poeta Wojtyła w swojej twórczości pisał nie tylko o naszej pierwszej, Niebieskiej Ojczyźnie. Pięknie i dobitnie opisał również polską, Biało-Czerwoną Ojczyznę. Zrobił to w poemacie „Myśląc Ojczyzna”, składającym się z sześciu wierszy stanowiących 12. cykl utworów poetyckich, opublikowanych w bibliofilskim Wydaniu Jubileuszowym.

"Ojczyzna – kiedy myślę – słyszę jeszcze dźwięk kosy, gdy uderza o ścianę pszenicy,
łącząc się w jeden profil z jasnością nieboskłonu."
[Myśląc Ojczyzna, poemat z 1974]

Karol Wojtyła troskę o dobro ojczyzny, narodu przejawiał od dzieciństwa, szczególnie że jego ojciec był patriotą - wojskowym. Wojtyła był świadomy polskich niepowodzeń i klęsk narodowych, zarówno z przeszłości jak i jemu współczesnych, co przyjmował ze smutkiem i bólem. Katolickiego poetę niepokoił nasilający się rozłam społeczeństwa, spowodowany zaborami, okupacjami i wcześniejszą historią nieudanych powstań.

Rozłam ten nie chciał się szybko zabliźnić, mimo że naród polski miał własną, bogatą tradycję i z jednej wyrasta gleby. „Nieśliśmy owoce, które ciążą i które wzbogacają. Czuliśmy, jak głęboko rozszczepia się pień, choć korzenie wrastają w jeden grunt...”. Poeta, który cały przepełniony jest ideą Ojczyzny i stanowi jej cząstkę, także mocno się zakorzenia w tym gruncie narodowej przeszłości i tradycji. Ojczyzna jest przecież po to, „aby wszystkich ogarniać w przeszłość dawniejszą niż każdy z nas.”

Następnym dramatem, który Wojtyła ukończył zimą na przełomie 1949/1950 roku był "Brat naszego Boga". Sztuka traktuje o losach św. Adama Chmielowskiego, malarza i teoretyka sztuki żyjącego na przełomie XIX i XX. Późniejszy Brat Albert stał się założycielem zgromadzenia albertynów i jako brat Albert zajmował się w Krakowie pomocą biednym, upośledzonym i chorym.

Autor dramatu, już jako papież Jan Paweł II beatyfikował bohatera Powstania Styczniowego jak i swojego dzieła w 1983 w Krakowie i kanonizował w Rzymie w roku 1989. Dramat doczekał się światowej premiery w grudniu 1980 roku w Teatrze Słowackiego w Krakowie. Była to pierwsza sztuka Karola Wojtyły wystawiona w Polsce.

Począwszy od roku 1950 ks. Karol Wojtyła - poeta tworzył refleksyjne poematy, pełne wewnętrznych przemyśleń, bliskich traktatowi, a przede wszystkim medytacji. Czego efektem w maju tego roku była publikacja, posiadająca takie cechy, cyklu poetyckiego w "Tygodniku Powszechnym", pt. "Pieśń o blasku wody".

 

Poezja w naukowej formacji Wojtyły

 

Aby lepiej przyjrzeć się formacji intelektualnej ks. dra Karola Wojtyły warto prześledzić jego dalsze losy jako naukowca, kiedy to niezależnie powstawały jego kolejne dzieła. Jesienią 1953 roku Wojtyła rozpoczął wykłady z etyki społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a Rada Wydziału Teologicznego UJ jednogłośnie przyjęła jego rozprawę habilitacyjną – "Próba opracowania etyki chrześcijańskiej według systemu Maksa Schelera". Po likwidacji Wydziału Teologicznego na UJ (1954) Wojtyła prowadził wykłady dla studentów trzech seminariów: krakowskiego, śląskiego i częstochowskiego. W 1954 roku zaczął wykładać etykę i filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 1956 roku aż do wyboru na papieża kierował Katedrą Etyki KUL.

Kolejnym cyklem poetyckim Wojtyły był zatytułowany "Kamieniołom", który ukazał się w "Znaku" w listopadzie roku 1957. Poemat nawiązuje do poezji Norwida, a później rozwinie go książka „Osoba i czyn” (1969). Wojtyła rozważa w nim moc osoby ludzkiej, jej pracę, budowanie wspólnoty z naturą i ludźmi.

" O, popatrz, jak można miłować w takim gruntownym gniewie,
który wpada w oddechy ludzi jak rzeka od wiatru pochyła,
i nie dochodzi do głosu, tylko struny wysokie zerwie –
przechodnie pierzchają do bram –
ktoś głosem ściszonym powiedział: to jednak jest wielka siła.".
[Kamieniołom. I Tworzywo, fragment, 1956]

Pół roku później opublikowano w "Tygodniku Powszechnym" nowy cykl poezji: "Profile Cyrenejczyka".

„Więc pracuj po prostu i ufaj. A w siebie wchodź na tyle,
by wiedzieć o swej pysze (to już pokora).
I raczej pilnuj woli. Uczuć gwałtownych wylew
czasami tylko się zdarza i nie ogarnia Boga.
[Profile Cyrenejczyka, fragment, 1967]

W wieku 38 lat Wojtyła zostaje biskupem. 28 września 1958 roku w katedrze na Wawelu (w dniu św. Wacława, współpatrona katedry wawelskiej) został wyświęcony na biskupa pomocniczego Krakowa.

W 1960 roku wychodzi książka bpa Wojtyły "Miłość i odpowiedzialność", wydana przez Wydawnictwo KUL. Wydawnictwo "Znak" publikuje z kolei sztukę "Przed sklepem jubilera". Ta „Medytacja o sakramencie małżeństwa przechodząca chwilami w dramat” to sztuka o miłości, szczęściu, jak i o goryczy oraz rozczarowaniach. Opowiada historie trzech małżeństw: Teresy i Andrzeja, Anny i Stefana, Krzysztofa i Moniki. Bohaterowie w swoich monologach, tworzących połączone ze sobą sceny, otwierają przed widzami swoje serca i dusze, opowiadają swoje poplątane historie, zdradzają marzenia, wątpliwości. Sztuka można powiedzieć zawiera wszystko, co wiąże się ze związkiem dwojga ludzi, a następnie z małżeństwem. Na podstawie sztuki powstał film i wiele adaptacji teatralnych.

Z okresu prac w sesjach Soboru Watykańskiego II, przy których w latach 1962–1965 brał udział bp Wojtyła, pochodzi poemat "Kościół: Pasterze i źródła", wydany w listopadzie 1963 roku w "Znaku". Wynikiem pracy w podkomisji przygotowany został soborowy dokument "O Kościele w świecie współczesnym".

W maju 1964 roku Wydawnictwo "Znak" opublikowało esej abpa Wojtyły (08.03.1964 odbył się ingres bpa Wojtyły do katedry wawelskiej po nominacji na arcybiskupa, metropolitę krakowskiego mocą bulli papieskiej z 13.01.1964 roku) "Rozważania o ojcostwie".

Rok później Karol Wojtyła powraca do spotkania z Ziemią Świętą w poemacie "Wędrówka do miejsc świętych". W kwietniu 1966 roku wydano – siedmioczęściowy milenijny poemat "Wigilia wielkanocna 1966". Ten obszerny wielkanocny utwór z pogranicza poezji i prozy poetyckiej rozwija myśli z poematu „Kamieniołom” o budowaniu wspólnoty. Zawiera mistyczny motyw rozmowy z Bogiem, z tematem cierpienia i natury, wreszcie z końcowym wyobrażeniem ziemi - ukazującej światło Boga gdzie panuje święta więź człowieka i przyrody.

W roku 1967 papież Paweł VI mianował abpa Karola Wojtyłę purpuratem. W maju 1975 roku w "Znaku" ukazał się kolejny cykl poetycki ks. kardynała Wojtyły, "Rozważanie o śmierci".

Ostatnim dziełem Karola Wojtyły był poemat "Stanisław". Powstał między 30 września a 2 października 1978 roku. 8 października kard. Wojtyła wygłosił kazanie podczas mszy za Jana Pawła I w kościele św. Stanisława Bpa w Rzymie. 14 października rozpoczęło się kolejne konklawe, które po dwóch dniach wybrało kardynała Wojtyłę na 264. papieża- Jana Pawła II. Dziś polskiego świętego Kościoła katolickiego.

 

Poezja Jana Pawła II

 

Od 16 października 1978 roku Karol Wojtyła stał się pierwszym Papieżem, który w czasie swojego pontyfikatu pisał prywatne, często osobiste książki i udostępniał je szerokiej publiczności. Podczas prawie trzech dekad pontyfikatu napisał cztery książki: ("Dar i Tajemnica" - 1996, "Tryptyk Rzymski" - 2003, "Wstańcie, chodźmy!" - 2004, oraz "Pamięć i Tożsamość" - 2005). Wyjątkiem jest wydany 6 marca 2003 Tryptyk rzymski, który sygnował jako Jan Paweł II.

Każda z nich zyskiwała szerokie grono odbiorców na całym świecie i szybko okazywała się bestsellerem przez co książki Jana Pawła II tłumaczono na kilkadziesiąt języków świata.

Poniżej spis niektórych dzieł papieża-literata.

2005 - "Pamięć i tożsamość"

2004 - "Wstańcie! Chodźmy!"

2003 - "Tryptyk Rzymski"

2002 - "Autobiografia"

1996 - "Dar i Tajemnica"

1994 - "Przekroczyć próg nadziei" (wywiad - rzeka)

1986 – "Mężczyzną i niewiastą stworzył ich.

Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa"

1979 - "Myśląc ojczyzna"

1975 - "Rozważania o śmierci"

1960 - "Przed sklepem jubilera"

1950 - "Brat naszego Boga" (sztuka teatralna)

1946 - "Pieśń o Bogu ukrytym"

1940 - "Hiob", "Jeremiasz" (sztuki teatralne)

 

Przesłanie poezji Wojtyły

 

Karol Wojtyła, Jan Paweł II w swoich wierszach pozostawił dla nas ważne przesłanie. Jednak jest ono schowane pośród dyskursywnego języka w intelektualnej sztuce, do której nie każdy posiada właściwy klucz interpretacji. Jest nim szeroka wiedza humanistyczna, namysł, cierpliwość i uwaga przy czytaniu. Im lepiej odczytujemy nauczanie papieża, choć po części poznajemy jego erudycję, tym lepiej odczytamy meritum jego poezji. To tłumaczy, dlaczego dziedzictwo poezji Karola Wojtyły/Jana Pawła II mimo bogatej ilości i formy cieszy się mimo wszystko mniejszym zainteresowaniem niż jego dramaturgia.

Warto zauważyć, że w wielu popełnionych przez Wojtyłę dziełach stawał się on apologetą biednych i uciśnionych. Już wtedy krytycznie oceniał niektóre książki Emila Zegadłowicza. Aby przeciwstawić się wypaczonemu obrazowi Jędrzeja Wowry, świątkarza beskidzkiego, lokalnego artysty - samouka, przedstawionego w "Powsinogach Beskidzkich" Karol napisał "Ballady beskidzkie", które jednak krytycznie zostały ocenione przez członków Koła Studentów Polonistyki.

Nie pamiętam w jakich okolicznościach, ale na pewno wyrażał negatywną opinię o Zegadłowiczu (Zmory), wnosił zastrzeżenia co do formalnych i treściowych elementów Powsinóg beskidzkich. Powołując się na osobistą znajomość świątkarza Wowry, kwestionował sposób przedstawiania go przez Zegadłowicza. W opozycji do tego poety sam napisał Ballady beskidzkie. Nie spotkały się one jednak z przychylnym przyjęciem kolegów. Wydaje mi się, że dyskusje te miały miejsce w czasie zebrań Koła Studentów Polonistyki.
[Zofia Żarnecka]

 

Ks. Karol Wojtyła w godności kapłańskiej posiadał charyzmat bardzo dobrego kaznodziei, który potrafił trafić słowem do większości wiernych. Poza darem oratorskim Wojtyła posiadał talent literacki, tym samym umiejętność przelewania swoich myśli na papier, przez co jego działalność miała wartość literacką. Z tego względu twórczość literacka papieża wywołała duże zainteresowanie w świecie i została przetłumaczona na wiele języków. Przekładali ją znani pisarze i tłumacze, jak między innymi Karl Dedecius (na niemiecki), Pierre Emmanuel, Konstanty Aleksander Jeleński (francuski), Margherita Guidacci, Jerzy Pomianowski (włoski), Jerzy Pietrkiewicz, Bolesław Taborski (angielski).

Jan Paweł II w wielu swoich dziełach konfrontował postawę człowieka z czynem etycznym. Głównym zagadnieniem sztuk Wojtyły– rozważanym w kategoriach społecznych i moralnych, jak filozoficznych i teologicznych – jest miejsce jednostki w procesie dziejowym, jej wolność i możliwość realizowania wartości. W poezji papieża podmiot liryczny kieruje się w stronę drugiego człowieka. Motywem przewodnim w swoich dziełach autor określił kondycję współczesnego człowieka.

Podobnie jak w przypadku Teatru, w rapsodycznej poetyce dramatów Wojtyły, podstawowym tworzywem jest żywe słowo, siła wyrazu "akcji wnętrza", którym Wojtyła żongluje niczym sprawny wirtuoz. Dlatego sceneria i rekwizyty ulegają daleko posuniętej redukcji, a konflikty dramatyczne określają starcie idei.

Treść naczelna poezji skupia się wokół doskonałej miłości Boga do stworzenia (amor sacer), jej głębokiego doświadczenia, aż do zjednoczenia ze Stwórcą oraz odpowiedzi człowieka na tę miłość (amor vulgaris) , na to Boskie wezwanie do poszukiwania prawdy, dobra i piękna.

 

autor: Radosław Janica

 

Twórczość literacka Karola Wojtyły:

 

1. Renesansowy psałterz – młodzieńczy zbiór wierszy, powstały przed II wojną światową
2. Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze (tytuł w innym przekładzie: Zagadnienie wiary w dziełach świętego Jana od Krzyża) powstały 1948 na Uniwersytecie Angelicum w Rzymie
3. Wykłady lubelskie – zapis wykładów z filozofii głoszonych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1954-1956
4. Elementarz etyczny –szkice zamieszczane pierwotnie w „Tygodniku Powszechnym” w roku 1957
5. Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera, 1959
6. Miłość i odpowiedzialność – 1960; monografia przedstawiająca analizę psychologiczną, filozoficzną i teologiczną zjawiska miłości

 

1. Osoba i czyn –1969; najważniejsza monografia filozoficzna; studium z zakresu antropologii chrześcijańskiej
2. Poezje i dramaty – całość dorobku
3. Renesansowy psałterz – młodzieńczy zbiór wierszy, powstały przed II wojną światową
4. Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze (tytuł w innym przekładzie: Zagadnienie wiary w dziełach świętego Jana od Krzyża) powstały 1948 na Uniwersytecie Angelicum w Rzymie
5. Wykłady lubelskie – zapis wykładów z filozofii głoszonych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1954-1956
6. Elementarz etyczny –szkice zamieszczane pierwotnie w „Tygodniku Powszechnym” w roku 1957
7. Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera, 1959
8. Miłość i odpowiedzialność – 1960; monografia przedstawiająca analizę psychologiczną, filozoficzną i teologiczną zjawiska miłości
9. Osoba i czyn –1969; najważniejsza monografia filozoficzna; studium z zakresu antropologii chrześcijańskiej
10. Poezje i dramaty – całość dorobku artystycznego autora utwory poetyckie, m. in. poematy; Pieśń o Bogu ukrytym, Stanisław; dramaty, m. in.: Brat Naszego Boga, Przed sklepem jubilera, Promieniowanie ojcostwa; także esej O teatrze słowa
11. Aby Chrystus się nami posługiwał – zbiór esejów z całego okresu prac twórczej sprzed pontyfikatu; m. in.: Apostoł, O humanizmie św. Jana od Krzyża, Personalizm tomistyczny
12. Zagadnienie podmiotu moralności – zespół rozpraw z zakresu etyki artystycznego autora utwory poetyckie, m. in. poematy; Pieśń o Bogu ukrytym, Stanisław; dramaty, m. in.: Brat Naszego Boga, Przed sklepem jubilera, Promieniowanie ojcostwa; także esej O teatrze słowa
13. Aby Chrystus się nami posługiwał – zbiór esejów z całego okresu prac twórczej sprzed pontyfikatu; m. in.: Apostoł ,O humanizmie św. Jana od Krzyża, Personalizm tomistyczny
14. Zagadnienie podmiotu moralności – zespół rozpraw z zakresu etyki

 

Twórczość literacka  papieża Jana Pawła II

 

1. Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa – Watykan 1986
2. Przekroczyć próg nadziei – Lublin 1994
3. Tryptyk rzymski – Kraków 2003
4. Dar i Tajemnica– 1996
5. Wstańcie, chodźmy – Kraków 2004
6. Pamięć i tożsamość– Kraków 2005

 

Teatr (prapremiery)

    "Przed sklepem jubilera", reż. Leopold Kielanowski, Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny w Londynie, prem. 11 listopada 1979

    "Brat naszego Boga", reż. Krystyna Skuszanka, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, prem. 13 grudnia 1980

    "Jeremiasz", reż. Marek Mokrowiecki, Teatr Polski w Bielsku/Cieszynie, prem. 11 grudnia 1981

    "Hiob", reż. Tadeusz Malak, Teatr Ludowy w Nowej Hucie, prem. 26 marca 1983

    "Promieniowanie ojcostwa", reż. Andrzej Maria Marczewski, Teatr Rozmaitości w Warszawie, prem. 11 czerwca 1983

 

Ekranizacje

    "Promieniowanie ojcostwa", przedstawienie Teatru Telewizji, reż. Andrzej Maria Marczewski, 1983, premiera: 1 czerwca 1987

    "The Jeweller's Shop" ("Przed sklepem jubilera"), film fabularny, reż. Michael Anderson, Włochy, Kanada, 1988

    "Our God's Brother", ("Brat naszego Boga"), film fabularny, reż. Krzysztof Zanussi, Polska, Włochy, Niemcy, 1997

    "Tryptyk rzymski", film animowany, reż. Marek Luzar, Polska, 2006